ΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΧΘΕΣ (μέρος 2ο)
Η Αλεξανδρινή κριτική.
Πρώτος τέτοιος κριτικός του ομηρικού κειμένου φαίνεται ότι είναι ο Εφέσιος Ζηνόδοτος, ελληνιστής καλός και βιβλιοφύλακας της περίφημης Αλεξανδρινής Βιβλιοθήκης . Ο Ζηνόδοτος δίχως άλλο έκαμε πολλές διορθώσεις, πού μάλλον χάλασαν παρά διώρθωσαν το κείμενο.
Μαθητής του Ζηνόδοτου και συνεχιστής της διορθωτικής και κριτικής εργασίας πάνω στα ομηρικά κείμενα ήταν ο Ερατοσθένης, φιλόλογος με πολλές ιστορικές γνώσεις και μεγάλη κατάρτιση. Διάδοχος του υπήρξεν ο Αριστοφάνης ο Βυζάντιος (257-180 π.Χ.), πού έκαμε μεγάλη συμπληρωματική κριτική εργασία πάνω στα ομηρικά κείμενα. Μα εκείνος πού προχώρησε πιο πολύ ήταν ο μαθητής του Αριστοφάνη, ο περίφημος Αρίσταρχος από τη Σαμοθράκη (215 -145 π.Χ.). Στην εποχή του οι γλωσσολογικές, γραμματικές και φιλολογικές σπουδές ακμάζανε πολύ στην Αλεξάνδρεια, γι' αυτό ο Αρίσταρχος ήταν καλύτερα εφωδιασμένος από τους προηγούμενους του για να μελετήση τα ομηρικά κείμενα και κατάληξη σε ωρισμένα συμπεράσματα. Φαίνεται πώς εργάστηκε χρόνια μελετώντας τον Όμηρο και με σκοπό ν' αποκαταστήση τα κείμενα στην αρχική τους μορφή. Έγραψε πολλές μελέτες, πάνω στα ζητήματα αυτά. Η καλύτερη του όμως εργασία, πού μέσα σ' αυτή συγκεντρώθηκαν όλες οι παρατηρήσεις και υποδείξεις της κριτικής του, ήταν τα σχόλιά του. Η βασική αρχή του ήταν “Όμηρον εξ Ομήρου σαφηνίζειν”, αρχή πού και σήμερα ακόμα έχει κύρος. Ο Αρίσταρχος έχοντας για βάση τα σχόλια του έβγαλε σε νέα έκδοση το ομηρικό κείμενο, απαλλαγμένο από τους νόθους στίχους πού τους είχαν προσθέσει νεώτεροι ποιητές και διάφοροι διασκευαστές του αρχικού κειμένου. Δυστυχώς από πυρκαϊά κάηκαν τα πιο πολλά από τα έργα του και έτσι μόνο από τη φήμη και την παράδοση ξέρουμε τις επιμελημένες εργασίες του πάνω στο ομηρικό κείμενο, χωρίς όμως να έχουμε αυτούσιες τις τέτοιες εργασίες και μελέτες του .
Η κριτική της Περγαμηvής Σχολής.
Παράλληλα προς την Αλεξάνδρεια, σπουδαία φιλολογική κίνηση εκείνα τα χρόνια σημειώθηκε και στην Πέργαμο. Φιλόλογος και κριτικός αξιόλογος, αρχηγέτης της σχολής της Περγάμου, ήταν ο Κράτης ο Μαλλώτης (από τη Μαλλό της Κιλικίας). Ο Κράτης, αντίθετα από τον Αρίσταρχο, ακολούθησε άλλον ερμηνευτικό δρόμο και προσπάθησε να ερμηνεύση αλληγορικά τα ομηρικά έπη. Δηλαδή υποστήριξε πώς στην ομηρική ποίηση βρίσκονταν οι βάσεις όλων των τεχνών και επιστημών. Εύρισκε με άλλα λογία στα ομηρικά έπη όχι καθαρώς ποιητικό περιεχόμενο, μα καθαρά πραγματιστικό. Ο Όμηρος γι' αυτόν ήταν ένας πραγματιστής, ένας διδάσκαλος και όχι ένας μεγαλόπνοος ποιητής. Γι' αυτό οι δυό σχολές χωρίστηκαν και άρχισαν τον πόλεμο η μιά της άλλης. Η μιά περιωρίζονταν αποκλειστικώς και μόνο στα πλαίσια της φιλολογικής και κριτικής έρευνας. Η άλλη προσπαθούσε να βγάλη γενικώτερα συμπεράσματα. Δηλαδή η μιά ήταν σχολή καθαρώς φιλολογική, ενώ η άλλη (της Περγάμου) ήταν σχολή μάλλον κοινωνιολογική όπως θα λέγαμε σήμερα. Εννοείται πώς και οι δυό σχολές από την άποψη τους είχαν δίκαιο. Πολλές παρατηρήσεις της Αλεξανδρινής σχολής είναι σωστές, όπως και πολλές παρατηρήσεις και κρίσεις της Περγαμηνής σχολής είχαν και έχουν σήμερα ακόμα κύρος, γιατί αν οι ομηρικές μελέτες και έρευνες στηριχθούν μόνο στη γραμματική εξέταση και κριτική των κειμένων, δεν μπορούν να λύσουν ένα σωρό ζητήματα. Χρειάζεται παράλληλα και η κοινωνιολογική έρευνα για να εκτιμηθή η αξία των συμπερασμάτων της φιλολογικής κριτικής.