ΠΟΤΕ ΕΖΗΣΕ Ο ΟΜΗΡΟΣ; (μέρος 2ο)
ΤΟ ΟΜΗΡΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΑΛΛΗ ΜΑΤΙΑ.
Όμηρος! Ο μεγαλύτερος ποιητής όλων των εποχών! Ποιοι μελέτησαν την Ιλιάδα και την Οδύσσεια και δε μαγεύτηκαν! Ποιοι δεν διάβασαν τα έπη του Ομήρου και δεν ταξίδεψαν νοερά στα πεδία των μαχών της Τροίας, στην χώρα των λωτοφάγων , στο νησί της Κίρκης, ακόμα και στον σκοτεινό Άδη! Είδη από την κλασική αρχαιότητα το όνομα Όμηρος είχε γίνει θρύλος! Δεν γνώριζαν επακριβώς από που καταγόταν, αλλά ούτε και πότε έζησε. Ειδικά σήμερα, για το πότε έζησε ο Όμηρος έχουν διατυπωθεί διάφορες γνώμες, που τις ακολουθούν και τα ανάλογα επιχειρήματα. Όλες οι γνώμες σεβαστές και όλα τα επιχειρήματα πιθανά. Τελικά στους φιλολογικούς κύκλους έχει επικρατήσει η γνώμη ότι ο Όμηρος έζησε μεταξύ του 8ου και 7ου π.Χ. αιώνα και φυσικά αυτό διδάσκεται από τους δασκάλους στα σχολεία. Φαίνεται τελικά ότι η φιλολογική κοινότητα πέρα των άλλων επιχειρημάτων ( την ύπαρξη γραφής ή όχι στα χρόνια του Ομήρου, το γλωσσικό ύφος, κ.α.) τείνει να συμφωνήσει και με την εκτίμηση άνευ επιχειρημάτων του Ηροδότου, για το πότε έζησε ο ποιητής.
Εμείς θέλουμε να βάλουμε ένα λιθαράκι στην έρευνα γύρω από το ομηρικό πρόβλημα και πιστεύουμε ότι όσον αφορά το θέμα για το πόσο παλαιός είναι ο Όμηρος δεν έχει λήξει ακόμα.
Γι' αυτό μέσα από αυτή την αναφορά μας, αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να γνωστοποιήσουμε τα αποσπάσματα εκείνα που προσδιορίζουν ένα διαφορετικό χρονικό πλαίσιο για το πότε έζησε ο Όμηρος , διαφορετικό από αυτό που έχουμε διδαχθεί εμείς, αλλά και που συνεχίζουν να διδάσκονται οι μαθητές σήμερα στα σχολεία.
-------------------------------------------------------------------------------
Το πρώτο απόσπασμα που θα παραθέσουμε, προέρχεται από ένα αρχαίο κείμενο, που χρονολογικά τοποθετείται στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού (76 - 138 μ.Χ.). Όμως ο βασικός πυρήνας αυτού του κειμένου. σύμφωνα με τους μελετητές, εντοπίζεται σε προγενέστερη εποχή, γύρο στον 4ο με 3ο π.Χ. αιώνα. Το κείμενο αυτό είναι γνωστό ως "Περί Ομήρου και Ησιόδου και του γένους και αγώνος αυτών".
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 1
"...Σχετικά με τους γονείς του, υπάρχει από όλους μεγάλη διαφωνία. Ο Ελλάνικος και ο Κλεάνθης, για πατέρα του λένε τον Μαίονα. Ο Ευγαίων λέει τον Μέλητα, ο Καλλικλής τον Δμασαγόρα, ο Δημόκρητος ο Τροιζήνιος αναφέρει πως ήταν ο έμπορος Δαήμων...Υπάρχουν και κάποιοι που λένε πως ήταν ο Τηλέμαχος ο γιος του Οδυσσέα. Για την μητέρα του άλλοι λένε πως ήταν η Μήτις, άλλοι η Κρηθηίς, άλλοι η Θεμίστη ...Μερικοί λένε την Μούσα Καλλιόπη και άλλοι πως ήταν η Πολυκάστη , η κόρη του Νέστορα.
...Τώρα θα εκθέσουμε αυτά που ακούσαμε να λέει η Πυθία για τον Όμηρο στον αυτοκράτορα Αδριανό, όταν αυτός ζήτησε από αυτή να μάθει από που κατάγεται και ποιοι είναι οι γονείς του. Τότε η ιέρεια απάντησε ως εξής:
Με ρωτάς για την άγνωστη γενεά και την πατρίδα
της αθάνατης σειρήνας Η Ιθάκη είναι ο τόπος του,
πατέρας του ο Τηλέμαχος και η Επικάστη του Νέστορα η κόρη,
η μητέρα του, που γέννησε από τους θνητούς τον πιο σοφό άνδρα.
Σε αυτά πρέπει να πιστέψουμε, εάν αναλογιστούμε ποιος ήταν αυτός που έκανε την ερώτηση, και ποιος ήταν αυτός που έδωσε την απάντηση. Άλλωστε φαίνεται πόσο μεγαλοφυώς, ο ποιητής δοξάζει τον παππού του μέσα από τα έπη του."
αρχαιο κείμενο:
"Περί δέ των γονέων αυτού πάλιν πολλή διαφωνία παρά πασίν έστιν. Ελλάνικος μεν γαρ και Κλεάνθης Μαίονα λέγουσιν. Ευγαίων δέ Μέλητα , Καλλικλής δέ Δμασαγόραν, Δημόκριτος δέ ο Τροιζήνιος Δαήμονα έμπορον...
Εισί δέ οι Τηλέμαχον τον Οδυσσέως. Μητέρα δέ οι μεν Μήτιν, οι δέ Κρηθηίδα, οι δέ Θεμίστην... Οι δέ Καλλιόπην την Μούσαν, τινές δέ Πολυκάστην την Νέστορος.
...Όπερ δέ ακηκόαμεν επί του θειοτάτου αυτοκράτορος Αδριανού ειρημένον υπό της Πυθίας περί Ομήρου εκθησόμεθα, του γαρ βασιλέως πυθομένου πόθεν Όμηρος και τίνος, απεφοίβασε δι'εξαμέτρου τόνδε τον τρόπον
άγνωστον μ'ερεαι γενεήν και πατρίδα γαίαν
αμβροσίου σειρήνος, έδος δ'Ιθακήσιός έστιν
Τηλέμαχος δέ πατηρ και Νεστορέη
Επικάστη μήτηρ, η μιν έτικτε βροτών πολύ πάνσοφον άνδρα
Οις μάλιστα δει πιστεύειν διά τε τον πυθόμενον και τον αποκρινάμενον, άλλως τε ούτως του ποιητού μεγαλοφυώς τον προπάτορα διά των επών δεδοξακότος"
---------------------------------------------------------------------------------
Το δεύτερο απόσπασμα που θα παραθέσουμε, προέρχεται από έναν βυζαντινό συγγραφέα, τον Ιωάννη Τζέτζη, του οποίου τα πολυάριθμα έργα του αποτελούν σημαντική πηγή για χαμένα αρχαία ελληνικά έργα. Η "Ιστορική Βιβλιοθήκη" του Διοδώρου του Σικελιώτου δεν έχει σωθεί ολόκληρη. Ειδικά τα βιβλία 6 έως 10, αποτελούνται (σήμερα) από αποσπάσματα που έχουν εξαχθεί μερικά αυτούσια, άλλα όμως όχι, από νεότερους συγγραφείς που χρησημοποίησαν το έργο του Διοδώρου για να γράψουν τα δικά τους συγγράμματα.
Έτσι φτάνουμε στο έβδομο βιβλίο του Διοδώρου και συναντάμε ένα απόσπασμα, που δανίστηκε ο Τζέτζης μετά από χίλια χρόνια για να γράψει τις «Χιλιάδες» του. (λέγονται έτσι επειδή χώρισε τους στίχους ανά χίλιους).
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 2
"Ο Ορφέας ήταν σύγχρονος του Ηρακλή
αφού και οι δύο έζησαν εκατό χρόνια πριν τον Τρωικό πόλεμο.
Και όπως διάβασα στο έργο του Ορφέα " Λιθικά" εκεί που μιλάει για τον εαυτό του,
αναφέρει ότι έζησε λίγο μετά τον Έλενο.
Και ο Όμηρος, σύμφωνα με τον Διονύσιο, που είναι συγγραφέας των "Κύκλων", αναφέρει ότι ο Όμηρος έζησε τον καιρό μεταξύ των δύο εκστρατειών. Εκείνης εναντίον των Θηβών και της εκστρατείας των Ελλήνων εξ αιτίας της αρπαγής της Ελένης. Και ο Διόδωρος συμφωνεί με τον Διονύσιο, όπως και άλλοι πολλοί."
αρχαίο κείμενο:
"Και ο Ορφεύς ισόχρονος τω Ηρακλεΐ υπήρχε,
προ χρόνων όντες εκατόν του Τρωικού πολέμου
ως δέ Ορφεύς εν Λιθικοίς περί αυτού μοι λέγει,
Ελένου τι βραχύτερον ύστερον είναι λέγει,
τούτου μια δέ γενεά Όμηρος υστερίζει.
ο κατά Διονύσιον άνδρα τον κυκλογράφον
επί των δύο στρατειών λεγόμενος υπάρχειν.
Θηβαϊκής Ελλήνων τε της διά την Ελένην,
Διόδωρος τε σύντροχα λέγει Διονυσίω,
και έτεροι μύριοι δέ."
--------------------------------------------------------------------------------
Το τρίτο απόσπασμα που θα παραθέσουμε - χωρισμένο σε τρία υποαποσπάσματα για την καλύτερη κατανόησή του - προέρχεται και αυτό από τον Ιωαννή Τζέτζη, αλλά αυτή τη φορά απο ένα άλλο σύγγραμμά του, το "ΙΛΙΑΔΟΣ ΑΛΛΗΓΟΡΙΑΙ" που το προόριζε για τη " ΚΡΑΤΑΙΟΤΑΤΗ ΒΑΣΣΙΛΙΣΣΗ ΚΑΙ ΟΜΗΡΙΚΩΤΑΤΗ ΚΥΡΑ ΕΙΡΗΝΗ ΤΗ ΕΞ ΑΛΑΜΑΝΩΝ". Το κείμενο έχει την μορφή ιαμβικού δεκαπεντασύλλαβου και είναι πάρα πολύ εύκολο στην ανάγνωσή του και στην κατανόησή του.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ 3
υποαπόσπασμα 1 - (στχ 41 - 49)
" Και δή λοιπόν πετάσασα τάς θείας ακοά σου,
πρό πάντων πρώτον μάνθανε του ποιητού το γένος,
πατρίδα, και γεννήτορας, μετά των διδασκάλων,
και χρόνους οίς ετύγχανε, και πόσα γράφει βίβλους,
και που και πως εξέλειψε τον βίον τελευτήσας.
Και δή και την υπόθεσιν μάθε της Ιλιάδος
κατά λεπτόν την σύμπασαν, και τας μορφάς Ελλήνων.
Είτα δ' ει θέλεις, μετ'αυτά και πάσαν Ιλιάδα,
ώσπερ κελεύει θέλημα τό σόν, μεταποιήσω."
υποαπόσπασμα 2 - (στχ 86 - 94)
" Αλλά και χρόνον μάθε μοι τον του Ομήρου πρώτον,
και την εκείνου τελευτήν, είτα σαφώς ακούσεις
τον νουν και την υπόθασιν πάσης της Ιλιάδος.
Οι μάτην γράφειν θέλοντες ιστορικά βιβλία,
ομόχρονον τον Όμηρον λέγουσιν Ησιόδου,
επί τω Αμφιδάμαντος τάφω δοκιμάσθέντας.
Αλλ' ούτοι μεν ηγνόησαν είναι πολλούς Ομήρους,
Όμηρον τον Βυζάντιον, υιόν τον Ανδρομάχου,
και τον του Εύφρονος υιόν Όμηρον τον Φωκέα."
υποαπόσπασμα 3 - ( στχ 104 - 112)
" Κατά δ' ημάς ο Όμηρος χρόνοις τετρακοσίοις
του Ησιόδου πρότερος. Και σκόπει μοι και μάθε.
Επί των δύο στρατειών ο Όμηρος υπήρχε,
Θηβαϊκής και Τρωικής, οίδας εκ Προναπίδου,
και Διονύσιος φησίν ο κυκλογράφος τούτο.
Μάθε και άλλοθε καλώς ακριβεστέρως τούτο.
Ο ποιητής Στησίχορος υίος ην Ησιόδου,
εν χρόνοις του Φαλάριδος ων και του Πυθαγόρου.
Ούτοι δ' Ομήρου ύστεροι χρόνοις τετρακοσίοις. "
-------------------------------------------------------------------------------------------
Όπως έχουμε πει, σκοπός του ιστολογίου δεν είναι να δογματίζει αυτά που παραθέτει, αλλά να προσφέρει μία πιο σφερική άποψη για κάποια ζητήματα που καλώς ή κακώς τα έχουμε διδαχθεί στο σχολείο μονομερώς, χωρίς να γνωρίσουμε και την "άλλη όψη του νομίσματος". Δυστυχώς η έρευνα της αρχαίας και μεσαιωνικής γραμματείας των προγόνων μας, από εμάς τους νεοέλληνες (sic) βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο. Ελπίζουμε ότι αυτό το ταπεινό και ίσως βαρετό ιστολόγιο, να προσφέρει το ερέθισμα σε όσους γίνεται περισσότερους αναγνώστες, να ασχοληθούν με την έρευνα των κειμένων που μας άφησαν οι Πατέρες μας ως παρακαταθήκη - υιοθετώντας τα καλά τους και μαθαίνοντας από τα λάθη τους - ούτως ώστε να διαμορφώσουμε ένα καλύτερο μέλλον για εμάς και τα παιδιά μας.
" Όλβιος όστις της ιστορίaς έσχε μάθησιν..." ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ
(A.Nauck, Fragmenta Tragicorum Graecorum. απόσπ.902)
ΤΕΛΟΣ